Esperantilo Blogo en Esperanto pri projekto Esperantilo kaj komputila lingvistiko

Esperantilo enhavas funkcion de traduka memoro kaj ankaŭ la specialan redaktilon por tradukado de teksto laŭ segmentoj (frazoj).
Esperantilo regas formatojn TMX kaj XLIFF. Ĝi povas legi formatojn HTML, XML kaj OpenOffice.
Ŝajnas tamen, ke preskaŭ neniu uzas tiujn funkciojn. Unue tiuj funkcioj estas por averaĝa uzanto tro progresinta, ke li ne bezonas ilin. Due la programo eble estas tro ŝarĝita per funkcioj, ke uzantoj estas malcertaj, por kio tiu programo taŭgas.
Eble kelkaj homoj pruvis tiun funkciojn, trovis erarojn kaj lasis tion. Mi nenion eksciis pri tio. Nun havis antaŭ kelka tempo kontakton kun uzanto de OmegaT. Tiu programo estas plej konata traduka programo en modo de libera programado. Esperantilo estas ankaŭ listigita en la listo de programoj, kiuj oferas tradukan memoron. Mi ne varbis por tiuj funkcioj kaj tiuj funkcioj ne estas tre fidindaj kaj ne vere finprogramitaj. En la dua flako tiuj funkcioj estas ankaŭ interesaj por Neesperantistoj. Tial oni povus varbi per tiuj funkcioj por esperanta lingvo. Almenaŭ kelkaj homoj, kiuj uzas tradukan memoron, ekscius pri tiu lingvo.
Lastajn semajnojn mi laboris pri plibonigo de tiuj funkcioj. Mi trovis kaj korektis multajn erarojn. Mi ŝanĝis ankaŭ la metodon de konservado de traduka memoro kaj vortaroj. Nun mi uzas sqlite datumbazon. Tio tre rapidigis la laboron de programo. La maŝina tradukado iĝis eĉ 6 foje pli rapida.

Tradukado de programoj

Esperanto enhavas potencan tradukan memoron kaj povas iel maŝine traduki de angla lingvo al esperanta lingvo. Do la programo povus esti interesa por tradukado de programaro. Mi rigardis kelkajn liberajn projektojn pri tradukado de programaro. Temas pri tradukado de angla lingvo al Esperanto.
Sekvaj projektoj estas plej grandaj kaj plej progresintaj:

• KDE
• OpenOffice
• Mozilla

Helpe de Translate toolkit mi kolektis ĉiujn tradukojn en unu grandega datumaro.
Mi aliformis la diferencajn formatojn por tradukado al XLIFF-formato. Poste mi importis ĉiujn XLIFF-dosieron al traduka memoro de Esperantilo. Tio daŭris kelkajn horojn.
Ne estis ankaŭ faĉile trovi ĉiujn fontojn de tradukadoj en la reto.
Fine mi havas 24MB grandan tradukan memoron kun 58.000 tradukitaj frazoj.
Estas interese, ke antaŭ 20 jaroj nur kelkaj registaroj de plej riĉaj landoj havis sufiĉe grandan komputilon por prilabori tiun amason da datumoj.
Tio estas bona fonto por sekvaj laboroj. Oni povas uzi tiun tekstaron tre diference.
Ĝi povus helpi ĉe traduko de aliaj programoj. Mi pensas ankaŭ pri aŭtomata kredo de vortaroj de tiu datumaro. Mi jam eksperimentis pri tio kun pola lingvo.

Antaŭ 4 jaroj, kiam mi komencis okupi pri komputila lingvistiko kaj Esperanto, tiu datumaro ne estis ebla. Estas tre ĝoige, ke Esperanto evoluas en libera programado. Tiu nuna bazo povus eĉ plirapidigi la disvastigon de Esperanto en tiu kampo.

Enkoduko – Kiel uzi Esperantilo por i18n

Unue instalu la plej novan eldonon de Esperantilo. Mi preskaŭ ĉiumonate pretigas novan plibonigitan eldonon.

Due ŝarĝu tm_en_eo.tmsql.gz la tradukan memoron por tradukado de angla al esperanta lingvo. Depaku tiun dosieron kaj kopiu ĝin al loko ~/Esperantilo aŭ sur Vindozo al dosierujo Esperantilo en dosierujo de uzanto (en angla eldono C:/Documents and Settings/uzanto/).

Lanĉu Esperantilon. Unue vi povas trarigardi la tradukan memoron. Tial vi ankaŭ provos, ke la importado de traduka memoro sukcesis. Agordu la fontan lingvon kiel angla lingvo kaj cela lingvo kiel Esperanto. Vi povas uzi por tiu menuon „Preferaĵoj->fonta lingvo“ kaj „Preferaĵoj->cela lingvo“ aŭ uzi la flagajn butonojn.



Lanĉu la redaktilon de traduka memoro per menuo: „tradukado->Traduka Memoro->redaktilo de traduka memoro“.



Nun vi povas prepari la tradukadon de via ŝatata programo de angla lingvo al esperanta lingvo. Vi unue bezonas la fontan dosieron en formato XLIFF. Vi povas uzi la programon po2xliff de projekto Translate toolkit por transformi kutiman po-dosieron al xliff-dosiero.
Nun vi povas lanĉi la tradukan asitanton de Esperantilo.
Uzu por tio la menuon „Tradukado->Tradukado asistanto“.



Vi povus ankaŭ lanĉi la redaktilon de xliff direkto de konsolo

./esperantilo.bin -segmentilo
./esperantilo.bin viadosiero.xliff

Vi elektu la fontan lingvon kiel angla lingvo (en) kaj celan lingvon kiel Esperanto (eo). Poste vi povas traduki la projekton per tn. traduka segmentilo.
Vi tradukas po unu elemento (segmento).
Kutime la programo pruvas traduki la frazon maŝine. Se ekzistas la traduko en traduka memoro, vi povas akcepti tiun tradukon.
Oni povas ankaŭ traduki la tutan dosieron aŭtomate per funkcio „Traduku al fino plenu aŭtomate“ aŭ traserĉi la tekston laŭ traduka memoro per funkcio „Prenu tradukojn de traduka memoro“.

Trarigardo de tradukado

Nun mi kolekti pli ol 50000 tradukoj kaj havis okazon iom trarigardi tiujn tradukojn.
Mi unue serĉis la tradukon de „close window“ kaj trovis:

• Fermu fenestron
• Malfermu fenestron

Interesa eraro. Mi ankaŭ ĝin iam faris. Kaj poste nur „Close“ mi trovis

• Fermi
• Fermu

Mi mem preferas la ordonan formon, ĉe ja temas pri komando do ordono. Kutime oni tradukas en naciaj lingvoj tiujn komandojn kiel ordonoj. En germana lingvo oni uzas infinitivon („Schliessen“). Sed en germana lingvo oni ĝenerale ofte uzas tiun formon kiel ordono (senpersona ordono) „Arbeiten! Arbeiten!“, eble ankaŭ mallongigo de „Arbeiten Sie!“. Ankaŭ la angla lingvo uzas ordonon, la infinitivo estus „To close“.
Mi ŝatas la formon „u“, kiu ne nur estas ordono, sed ankaŭ povas esti sugesto.
Oni povus fari interesajn studojn sur tiu materialo.
Mi pensas pri aŭtomata kreado de vortaro.

Planoj (TODO)

Nun ekzistas multaj punktoj en programo, kiujn mi volas plibonigi. Mi rimarkis, ke mankas kelkaj funkcioj. Ekzemplo markilo por statuso de tradukado („akceptita“).

Fina vorto

Mi esperas, ke kelkaj homoj uzos Esperantilon por tradukado de programaro.

Antaŭ kelkaj tagoj unu de programistoj de projekto Apertium sciigis al mi, ke tiu projekto pri maŝina tradukado nun enhavas modulon, kiu tradukas el hispana lingvo al esperanta lingvo. Feliĉe la projekto apartenas al malfermaj projektoj, kiuj naskiĝis kiel universitata projekto. Mi povis senprobleme elŝuti, instali kaj detale trarigardi la projektojn. Tio estas tre ĝojiga afero, ĉar eĉ universitataj projektoj plej ofte estas fermaj kaj formortas. La projekto ekzistas kiel malferma projekto jam 2 jaroj, tamen mi frue ne sciis pri ĝi.

Apertium estas traduka modulo kaj aro de lingvistikaj iloj por malprofunda tradukado inter similaj lingvoj. Malprofunda tradukado signifas, ke la programo ne faras plenan sintaksan analizon de teksto. Tamen tio sufiĉas, ke 90% de frazoj estas tradukitaj bone inter similaj lingvoj. La projekto unue pritraktis la tradukadon inter la lingvoj: kataluna kaj hispana. Tiu tradukado estas nun ankaŭ uzata por maŝina traduko de artikoloj de iu hispana gazeto.

Nun la projekto subtenas multajn lingvajn parojn. Inter alie Hispana al Esperanto, aŭ Angla al Pola lingvo. Mi kalkulis 26 lingvajn parojn. La projekto evoluas tre vigle.

Pri teknikaj aferoj de tiu projekto oni pli bone legu la dokumentojn sur pago kun dokumentaro de projekto. Pli detalajn informojn oni trovas sur vikio de projekto.
La instalado de tiu projekto estas nuntempe eble nur sur Linukso kaj eble nur fare de iom sperta komputisto.
Ekzemple la traduka modulo de hispana al esperanta lingvo troviĝas nur en la SVN-programarkivo (repository). Oni devas mem elŝuti kaj instali en fiksa ordo kelkajn modulojn. La dokumentaro ne estas tre detala, kaj ofte ne plu aktuala. Do mi mem devis trovi, ke oni nun devas uzi la modulojn lttoolbox-unicode kaj apertium-unikode, kiuj havas internajn numerojn 3.0. Oni uzu ankaŭ la programon „apertium“ kaj ne „apetium-translation“, kiel tion priskribas malnova dokumentaro. Finfine mi sukcesis kompili kaj lanĉi la tradukadon. Mi ne konas la hispanan lingvon, do mi prenis iun hispanan tekston de la reto kaj tradukis ĝin al esperanta lingvo. La traduko estis komprenebla, tamen ekzistas multaj gramatikaj eraroj. Oni povas mem testi la programon direkte per la interreta interfaco.

Mi estis tre scivolema pri la tekniko de programo. La programo estas farita ĝenerale por multaj lingvoj. Tamen la programistoj plejparte prizorgis romajn lingvojn. Apartium estas programita helpe de C kaj C++. Ĝi uzas ofte la teknikon Finite state machine“. Ĉiuj lingvaj informoj estas unue enskribitaj en XML-formato. Poste la programo kompilas tiujn XML-dosierojn al maŝina formato. Por transformoj estas uzataj priskriboj en XML-formato, kiuj estas kompilitaj per yacc al C-programo. La uzado de programlingvo C/C++ kaj diversaj kompiloloj igas la programon tre rapida. Tre valoraj estas moduloj por morfema analizo kaj fleksio de vortoj. Tio estas tre praktika alveno al tiuj problemoj, kiu estas konata de operaciuma sistemo Unikso. La programo uzas la saman priskribon por ambaŭ taskoj. En la dosiero oni trovas la tutan difinon de esperanta fleksio. Por esperanta lingvo tiu dosiero ne estas sensacia, sed por naciaj lingvoj tiuj datoj estas tre valoraj, ĉar kutime la fleksio de naciaj lingvoj estas tre escepta kaj oni bezonas longan tempon por difini ĝin. La hispana-esperanta vortaro enhavas 12000 vortojn. La formato estas legebla por komutilo. Ekzistas aldonaj informoj pri genro kaj gramatiko. Tre bona laboro kaj vara lingva trezoro!

Laŭ mia nuna pritakso la projekto havas vere la ŝancon iĝi la Linukso de maŝina tradukado. Tion celis ankaŭ la iniciatantoj de tiu projekto. Tio povus sukcesi kaj jam multaj homoj laboras pri aldonaj lingvaj moduloj. Mi ankaŭ iom studis la tradukan modulon de angla lingvo al pola lingvo. Tiuj lingvoj estas tre diferencaj, kaj jam de priskriboj de aŭtoroj de projekto la programo ne estas konstruita por tradukado inter tiel malsamaj lingvoj. Pli bone estus la tradukado inter pola, ĉeĥa, slovaka kaj rusa lingvoj per Apertium. Ŝajne la bezono de tradukado inter pola kaj angla lingvoj estas tiel alta, ke eĉ la malsugestoj de aŭtoroj ne haltigas de evoluo de tiu modulo. Mi tute ne konas la hispanan lingvon, sed mi ankaŭ supozas, ke Esperanto kaj hispana lingvo ne estas idealaj lingvoj por malprofunda tradukado. Mi pensas, ke tiu projekto povus esti bona komenco por aliaj pli profundaj tradukadoj.

Nuntempe por kutima uzanto nur la interreta interfaco estas interesa. En la projekto mem ne ekzistas iu uzula interfaco (GUI). Sed tiu interfaco estas atendata de multaj uzantoj. Se tiu projekto estos daŭre tiel sukcesa, eble iam ekestos modulo por OpenOffice kaj aliaj interfacoj. Tio eble tre helpos al malferma programado de tiaj projektoj. Mi ne scias, ĉu oni povas kurigi la programon sur Vindozo. Mi supozas, ke oni devus adaptigi unue la kompilan sistemon por Vindozo.

La projekto Apertium havas multajn kondiĉojn, por esti sukcesa malferma projekto. Ĝi enhavas tre stabilajn ilojn, kiujn oni povas jam uzi. Hispana universitato subtenas la evoluon. Tio garantias, ke aroj de studentoj devige interesiĝas pri la projekto. La projekto estas jam sukcese uzata en realaj kondiĉoj. La sukceso estas la plej granda magneto de tiuj projektoj.

Iafoje mi ricevas leterojn de uzantoj de Esperantilo, kiu dezirus maŝinan tradukadon al ilia nacia lingvo. Esperantilo nun subtenas la maŝinan tradukadon al 3 lingvoj, sed mi nuntempe okupas nur pri pola lingvo. Estas ĝenerale konata fakto, ke programado de maŝina tradukado ne estas triviala tasko. Alikaze ni delonge havus multajn altnivelajn tradukajn programojn por multaj lingvoj. Fakte nur kelkaj profesiaj firmaoj agas en tiu kampo kaj nombro de subtenataj lingvoj estas malgranda. Esperantilo ne estas planita por subteni dekomence multajn lingvojn. Do ĉiu nova subtenata lingvo bezonas novan planadon kaj programadon. Mi ankaŭ konscie okupis nur pri unudirekta traduko el Esperanto al nacia lingvo, ĉar tiu direkto ŝajnas havi malpli multajn obstaklojn pro trajtoj de esperanta lingvo. Mi tamen dekomence de programado planis la izolon de partoj de programo, kiuj estas dependaj de lingvo kaj partoj, kiuj estas ĝeneralaj pro maŝina tradukado mem. Tial la tradukado al tiuj 3 lingvoj uzas en 80% la saman programan bazon. Nur la plej specifaj fragmentoj estas programitaj en tn. traduka modulo por koncerna lingvo. Ankaŭ la proceso de tradukado mem ebligas la reuzon de grandaj partoj de programo por diferencaj lingvoj.

La proceso de programado estas

1. Analizo de fonta teksto
2. Kreado de tradukaj strukturoj
3. Trovo de vortoj
4. Gramatika transformigo kaj reordigo (Tiu parto dependas de cela lingvo)
5. Kreado de rezulta teksto

Esperantilo enhavas ankaŭ multajn partojn, kiuj ne servas direkte en proceso de tradukado, sed tamen influas la kvaliton kaj la uzeblecon de tuta sistemo.
Tiuj partoj estas:

• Pritrakto de diferencaj tekstaj formatoj (XML, HTML, OpenOfficem, Word)
• Interaktiva tradukado
• Traduka memoro
• Administracio de vortaroj
• Esperanta Vortfarado
• Prilaboro de esperantaj tekstoj

Tial Esperantilo povus bone servi kiel baza sistemo por aliaj tradukaj sistemoj, ĉefe en direkto de Esperanta lingvo al nacia lingvo. Due oni povus reuzi la tradukan modulon de iu ekzistanta lingvo por krei tradukan modulon de similspeca lingvo. Ekzemple la traduka modulo de pola lingvo povus esti uzata kiel ŝablono por ĉiu slava lingvo. La germana kaj angla moduloj povus esti ŝablonoj por aliaj multnombraj germanaj lingvoj. Tamen mi ne kredas, ke la sintaksa analizo de esperanta lingvo en Esperantilo estus sufiĉa por traduko al lingvoj, kiuj tre diferencas de Esperanto. Temas precipe pri struktura (sintaksa) malsimileco.

Antaŭ ol vi decidis okupi pri maŝina tradukado

Maŝina tradukado postulas multajn konojn kaj vastan scion. Do oni devus longe prepari por tiu tasko. Oni devus eklerni multajn novajn kampojn kaj profundigi jam konatan scion. Do tio ne estas okupo por unu semajno aŭ iu instrua projekto. Tamen ekzistas sufiĉe multaj homoj, kiuj jam havas vastajn spertojn kaj delonge okupas pri tiu temo. Esperantilo estas io, kio povus esti interesa por homoj, kiuj volas havi ion praktikan. Ankaŭ kiel ŝatokupo estas eble en longa tempo fari ion, kio funkcias kaj havas trajtojn de tn. serioza aŭ profesia okupo. Por mi la atributo „profesia“ signifas nur, ke temas pri mono, kiun oni ricevas aŭ devas pagi. En tiu senco la sistemo Esperantilo ne estas profesia.

Mi povas helpi al ĉiu, kiu volas mem plukonstrui aŭ reuzi la sistemon Esperantilo, sed
mi devas dekomence substreki, ke la plej grandan laboron oni devus fari mem. Oni devas mem studi la komputilan lingvistikon, lerni programajn lingvojn kaj gramatikon. La projekto estas tute malferma kaj libera. Ĉiujn fontojn mi publikigas libere. Do oni ankaŭ povus sen mia helpo rekonstrui kaj adaptigi la sistemon por ĉies kialoj. Ekzistas multaj informoj en mia blogo kaj sur la TTT-paĝoj de Esperantilo. Ankaŭ pri aliaj teknikoj oni povas multe legi en interreto.

Due vi devas pripensi, ĉu vi eblas trovi sufiĉe da lingvistika materialo. Ĉu ekzistas liberaj glosaroj por koncerna lingvo? Ĉu ekzistas bonaj priskriboj de gramatiko? Ĉu aldonaj informoj pri fleksio ankaŭ estas uzeblaj? Mi ofte reuzas aliajn liberajn materialojn. La ideo „Programi tradukan sistemon tute de komenco“ estas tre malespera okupo.

EsperantiloSDK – Programa medio de programo Esperantilo

Por programi la programon Esperantilo mi uzas iom ne veste konatan programan medion. La baza programa lingvo estas Tcl. Eldone la programo estas skribita laŭ objektema maniero helpe de XOTcl. La programa medio estas XOTclIDE. Mi kredas, ke XOTcl kaj XOTclIDE ebligas la uzon de programa lingvo TCL en grandaj projektoj. Tiuj teknikaj iloj estas malofte uzataj. Sed la ideoj devenas de aliaj medioj, kiuj normale estas veste konataj. Do Tcl similas al C, Java kaj aliaj skriptaj lingvoj. XOTcl estas simila al Java, C++, Ryby kaj Python. Fine la programa medio XOTclIDE estas programita en tradicio de medioj por programa lingvo Smalltalk, kiuj influis ankaŭ aliajn programajn mediojn. Do sperta programisto ne trovas en tiu medio vere ion novan.

Mi preparis la tutan programan medion kiel EsperantiloSDK.
Vi povas facile instali ĝin sur vindozo kaj linukso. Sen aldonaj obstakloj vi povas uzi la programon, trarigardi ĝian programfonton kaj adaptigi kaj plivastigi ĝin.

Taskoj ĉe programado de nova traduka modulo

Oni povas tiujn laborojn distingi inter lingvistikaj taskoj kaj programaj taskoj.

Lingvistikaj taskoj

• Kolektado de informoj pri gramatiko de cela lingvo.
  • Fleksio de substantivoj, verboj kaj adjektivoj
  • Fleksio de pronomoj
  • Projektado de fleksiaj grupoj kaj priskriboj en vortaro
  • Reguloj pri vortordo
  • Reguloj pri traduko de subfrazoj
  • Reguloj pri vortfarado
  • Korelativoj
• Mana preparo de ekzemplaj tradukoj
• Preparo de vortaro (vortlistoj kaj priskriboj)
• Preparo de esceptoj en fleksio (ekzemple anglaj fortaj verboj: take, took, token)
• Testado de sistemo

Programaj taskoj

• Krado de nova traduka modulo kiel kopio de iu ekzistanta modulo
• Programado de generatoro por fleksio
• Programado de generatoro por numeroj
• Programado de esceptoj kaj specialaj reguloj

Ellerno de sistemo. Praktikaj sugestoj

Jam en normala eldono de Esperantilo vi povas lerni iom pri proceso de tradukado.
Vi povas uzi tiujn funkciojn.

• Menuo – Redaktu->Montru Sintakso – Analizo de fonta teksto
• Menuo – Redaktu->Inspektu tradukon de frazo – Analizo de tradukado

La sistemo XOTclIDE enhavas multajn ilojn por inspektado de programaj strukturoj kaj proceso de tradukado.
Se vi uzas la EsperantiloSDK, vi havas ankaŭ aldonajn eblojn.
La duopa klako en montrilo de sintakso sur iu elemento malfermigas tn. inspektan fenestron, en kiu
vi povas inspekti la variablojn kaj metodojn de iu elemento.
La proceso de tradukado estas bone priskribita en artikolo „Kiel komputilo tradukas?“.
Ekzistas ankaŭ multaj aliaj artikoloj pri tiu temo.

Se vi jam scias ion pri programa lingvo Tcl, XOTcl kaj la programa medio XOTclIDE, vi povus tuj trarigardi la programfonton de programo kaj tuj adaptigi la sistemon en fenesto Component Browser. Atentu, ke XOTclIDE estas interaktiva sistemo. Tio signifas, ke vi samtempe povas kuri la programon kaj programi ĝin.

Konkretaj informoj pri programado

Se vi lanĉis EsperantiloSDK vi vidas fensetron de XOTclIDE, sed ankaŭ fenestro kun nomo EsperantiloCentro. De tiu lasta fenestro vi povas lanĉi la konatan redaktilon de Esperantilo kaj ankaŭ atingi kelkajn specialajn funkciojn per programado.

Por programado de maŝina tradukado estas gravaj subaj programaj moduloj.

Precipe vi devas „nur“ programi vian propran Esp??Tradukilo.

Tie vi povas vidi la priskrobjn de eroj de programo. Tamen mi sugestas trarigardi la fontprogramon kaj programan strukturon de Esperantilo tuj en EsperantiloSDK per modulomontrilo (angle: Component Browser).

Mi nun volas priskribi kelkajn teknikojn, kiujn vi povas uzi dum adaptado de modulo.

En ceteraj kazoj la vortoj de cela lingvo estas enmetitaj direkte en la programa fonto. Tial vi povas vidi la fremdlingvan vorton de la baza lingvo, kiu ne venas de vortaro, en la cela teksto.
Vi povas trovi facile la lokon en programo, kiu tion kaŭzis per serĉado de teksto en modulomontrilo.
Uzu la menuon (Method->Search Text->In Component.

Ofte iu metodo faras pli ol vi bezonas. Vi povas simple forigi la metodon (menuo: Method->Delete). La programo uzas en tiu kazo la pli bazan metodon kaj la programo daŭre funkcias.

Vi povas kompari metodojn de aliaj moduloj per funkcio (menuo: Method->Search Implementers.

La baza klaso, kiu respondas pri la tradukado estas FrazTraduko en modulo EspTradukilo. Vidu la metodon traduku.

Ĉiuj vortoj estas objektoj, kiuj devenas de derivita klaso de la klaso TradukElemento.
Ekzemple ĉiu pola substantivo estas objekto de klaso ETPlSubstantivo.
Tiu klaso havas tiujn parencojn:

ETPlSubstantivo
  ETPlTradukElemento
  ETSubstantivo
    ElemTraduko
       ArboFolio
          ArboElemento

Vi povas rigardi la parencajn strukturojn per Heritage Browser, kiun vi lanĉas per
Class->Heritage Browser. Kiel vi vidas, la programo Esperantilo uzas konsekvence la objekteman programadon. La klaso „ETSubstantivo“ estas uzata en ĉiujn tradukajn modulojn kaj enhavas bazajn trajtojn de substantivo.

Se vi modifis unu metodon (funkcion) kaj ĝi ne funkcias, vi povas senprobleme reveni al malnova eldono. Do ni ne bezonas komenti aŭ malkomenti partojn de programo. Uzu la menuon: (Method->Version Control->$gt;Editions) aŭ (Method->Version Cotrol->Previous Version).

En ĉiu metodo, vi povas enmeti tn. haltpunkton (Breakpoint). Por tiu vi skribu en aldona linio: my halt. (Vi devas aldone enlegi la novan metodon per menu Edit->Save aŭ klavkombino Ctrl-S)
Se la programo denove uzas tiun metodon, vi povas inspketi la fluon de programo en sencimilo (debugger). Tiel vi ofte povus pli ekkoni pri programo ol nur legante la statikan programfonton. Vi povas pluruli la programon per butono Resume.

La preciza priskribo de tuta programo ne estas praktika. Pli bone estas lernia la programan lingvo kaj legi la programon direkte.

Kiel komenci?

Se vi estas preta komenci vian okupon pri programado de Esperantilo, kontaktu min. Eble mi povus fari la plej malfacilajn taskojn por la komenco aŭ doni al vi kelkajn rimarkojn.